به گزارش ایسنا امروز نشست تخصصی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی در یکی از پایگاه‌های مدیریت بحران واقع در پارک لاله تهران از سوی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور برگزار شد. در این نشست تخصصی که برخی از شهرداران شهرهای مختلف،اساتید دانشگاه و احمد صادقی - رئیس سازمان پیشگیری از مدیریت بحران شهر تهران - حضور داشتند به موضوع مخاطرات طبیعی، چگونگی مقابله با آنها نقش و سهم سازمان‌های مردم نهاد پرداخته شد.
در ابتدای این نشست مجید عبداللهی –رئیس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی - اظهار کرد: افزایش و تمرکزجمعیت درشهرها به ویژه کلانشهرها اگرچه ممکن است ظرفیت‌های اقتصادی را برای کشور ایجاد کند اما در صورت وقوع حوادث، آسیب‌های احتمالی بسیاری جدی ایجاد می‌کند. در کشور هشت کلانشهر وجود دارد که 36 درصد از جمعیت کشور دراین هشت کلانشهرساکن هستند. متاسفانه بخش عمده‌ای از کلانشهرها در مقابل انواع حوادث به ویژه زلزله آسیب پذیر هستند.
وی ادامه داد: تهران، تبریز، مشهد، شیراز ریسک خطر بالایی در خصوص زلزله دارند و سایر حوادث انسان‌ساز هم سالانه در کشور حدود 170هزار فقره آتش‌سوزی در شهرهای کشور اتفاق می‌افتد که شهرداری‌ها متولی رسیدگی به اینگونه حوادث هستند. این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که باید نظامات مشخصی برای مدیریت بحران مشخص کنیم. این نظامات ساختاری،کالبدی است و نقش دستگاه‌های مختلف در این قالب بایستی تعریف شود اما پیشران این حوادث خود شهرداری‌ها هستند و باید به آنها مسئولیت دهیم تا در زمان اولیه حادثه شهرداری‌ها در محل حاضر شوند و خدمات اولیه را ارائه دهند.
رئیس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی افزود: اگر نگاهی به اثرات بلایا در دنیا داشته باشیم بار مسئولیت بیشتر خواهد شد. آخرین گزارشی که سازمان ملل در اواسط 2018 منتشر کرد و نام آن فقر و بلایا و اقتصاد است. مجموعه تحلیل‌های منتشر شده نشان دهنده این است که در دنیا در بازه زمانی 20 ساله گذشته 2900 میلیارد دلار اثر مستقیم خسارت بلایا وجود داشته و از این میزان 2245 میلیارد دلار مربوط به حوادث جوی و اقلیمی است یعنی آنچه که همواره از تغییرات جوی و اقلیمی گفته می‌شود دراینجا خودنمایی می‌کند.
وی تصریح کرد: در 40سال گذشته جهت گیری بروز حوادث از حوادث زمین ساختی به حوادث اقلیم‌شناسی تغییر کرده است و این معادل 77 درصد از خسارت‌هایی است که در دنیا اتفاق می افتد یعنی حوادثی مانند سیل، طوفان‌های حاره‌ای و سونامی... . یعنی به عبارت دیگر 77 درصد حوادث دنیا در 20 سال گذشته مربوط به تغییرات اقلیمی است که عدد بسیار بزرگی است.
عبداللهی اضافه کرد: به نظر می‌رسد که بلایا باید در کنار تهدیدات برای ما فرصت ایجاد کند. متاسفانه زلزله کرمانشاه اگرچه باعث شد تعدادی از هموطنان جان خود را از دست دهند اما این فرصت به آن مناطق داده شد که شهرها و روستاها دوباره ساخته شوند حتی در کرمان هم به همین شیوه عمل شده است که اگر حادثه‌ای رخ دهد به دلیل مقاوم‌سازی‌های انجام شده راحت ترهستیم.
رئیس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی به بافت‌های فرسوده در کشور اشاره کرد و گفت: در کشور 141 هزار هکتار بافت ناکارآمد شهری مشتمل بر بافت تاریخی، بافت حاشیه‌ایی و فرسوده وجود دارد. این بافت‌ها قرار بوده در بازه زمانی از سال 84 تاکنون سالی 10 درصد نوسازی شوند. اینکه نوسازی شده است یا خیر موضوع بحث ما نیست ولی از منظر مدیریت بحران این موضوع برای ما اهمیت دارد که اگر این اتفاق بیفتد سیستم‌های پیشگیری،سیستم‌های مقاوم‌سازی به گونه‌ای عمل کند که خیالمان از اتفاقات آتی مانند زلزله در این فضاها راحت شود.
وی در پایان صحبت‌هایش اظهارکرد: ما در حوزه حوادث همیشه به کالبد توجه کردیم و به وضعیت اجتماعی و ظرفیت‌های آن کمتر توجه شده است خوشبختانه جهت‌گیری خوبی در تشکیل سمن‌های در وزارت کشور شکل گرفته است. بخشی از کارهایی که دولتی‌ها نمی‌توانند انجام دهند این سازمان‌های مردم نهاد قادر به انجام آن خواهند بود اما باید چارچوب شکل‌گیری آنها مشخص شود، نظارت شده باشند و در چارچوب حاکمیت این اقدامات را انجام دهند تا شاهد شائبه‌هایی نباشیم که متاسفانه در حوادث اخیر شاهد آن بودیم.از طرفی باید به اقشاری چون کودکان و سالمندان در این مواقع توجه بیشتری شود.
در ادامه این نشست علیرضا سعیدی - مدرس مدیریت بحران و دبیر کل جمعیت کاهش خطرات زلزله در ایران - در ابتدا به نمایش اسلایدهایی از اقدامات انجام شده توسط سازمان‌های مردم نهاد در زلزله کرمانشاه پرداخت سپس به نقش تشکل‌های مردمی در این مواقع اشاره کرد و خطاب به شهرداران گفت: تشکل‌های مردمی همان طور که می‌توانند در کنارتان باشد در مواقع بحرانی نیز می توانند به نوعی در منطقه دردسرساز شوند بنابراین اگر با این تشکل‌ها ارتباط نگیرید کارهای که انجام می‌دهند دردسرساز می‌شود. مثلا ممکن است با کمک‌های خاصی که انجام می‌دهند منجر به ارتقای سطح توقع مردم شوند. آن وقت توقع مردم منطقه بالا خواهد رفت و بایستی اقداماتی فراتر برای همه انجام شود حتی گاهی این گروه‌ها باعث ارسال اطلاعات غلط از منطقه می‌شوند بنابراین از تشکل‌های مردم نهاد در هر جا که هستید، استفاده کنید و با آنها تعامل داشته باشید زیرا در این تعامل هم مردم منعفت می‌برند و هم شما می توانید کارهایی انجام دهید.
در ادامه دکتر انتظاری - عضو هیات علمی و مدیر گروه پژوهشگری دانشگاه علامه طباطبایی - با نگاه و رویکردی اجتماعی به بیان موضوع پرداخت و گفت: به مباحث فیزیکی بیشتر از مسائل اجتماعی توجه می‌کنیم. همیشه تصور می‌کنیم که باید در مواقع زلزله خانه‌ها را بسازیم اما پس مشکلات اجتماعی را چه کسی حل کند؟
وی همچنین در بخش دیگر صحبت‌هایش به اهمیت رسانه در این مواقع اشاره کرد وگفت: در یک حادثه زلزله به منطقه‌ای سفر کردم و از مردم پرسیدم چرا پیش از وقوع زلزله و هنگام وقوع پس لرزه بیرون از خانه نماندید، مردم پاسخ دادند به خانه برگشتیم تا بینیم صدا و سیما چه می‌گوید اما دیدیم آنها چیزی نگفته‌اند و ما در خانه ماندیم . در حقیقت این موضوع نشان می دهد رسانه در این میان چقدر اهمیت دارد.
انتظاری با بیان اینکه آمادگی‌های اجتماعی برای مقابله با حوادث طبیعی از جمله زلزله نداریم،اظهارکرد: موضوعی که در زلزله کرمانشاه وجود داشت بیشتر مسئله توسعه نیافتگی بود. آنان معتقد بودند حداقل در این زمان بحرانی دیده می‌شوند و در کنار افرادی که به شدت درگیر حادثه شده بودند، گروه‌های هم بودند که مشکلی نداشتند اما از آن شرایط بهره برداری می‌کردند. همه این موارد در حقیقت به توسعه نیافتگی آن منطقه باز می‌گردد که افراد فکر می‌کند اگر از شرایط پیش آمده بهره برداری نکنند سرشان بی کلاه خواهد ماند.
تعریفی از جایگاه تشکل‌ها فضای مجازی و سلبریتی ها در مواقع بحرانی نداریم
این عضو هیات علمی تصریح کرد: در زمان مدیریت بحران هیچ تعریفی از جایگاه تشکل‌های فضای مجازی و سلبریتی‌ها نداریم. باید ابعاد اجتماعی - فرهنگی مسئله را به‌خوبی بشاسیم همچنین مدیریت بحران در این مواقع بایستی از نیروی خود مردم در منطقه استفاده کند در حالی که در زلزله کرمانشاه مردمی که در آن جا بودند کاری نمی‌کردند.
وی اضافه کرد: باید در تمام نقاط کشور و همه روستاها افرادی آموزش ببیند و مسئولیت مدیریت بحران در هر بحران اعم از بلای طبیعی و انسانی را این افراد مدیریت کند یعنی اگر از درون آموزش داده شود موضوع و مسائل بهتر حل خواهد شد. به نظر می‌رسد اگر روی این موضوع کار کنیم البته با مطالعه زیاد، نتیجه خواهیم گرفت. کشور ما کشور بلاخیزی است سیل و زلزله ما را وادار می کند فکری کنیم، باید مدیریت مردم محور داشته باشیم وظرفیت‌های موجود در هر منطقه را فعال کنیم. در حقیقت مدیریت بحران باید مدیریت پیشگیرانه باشد.
درادامه دکتر عباس تقی زاده - عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران - به موضوع تاب آوری شهری اشاره کرد و با طرح یک سوال که آیا تاب آوری در شهر یک اجبار است یا اختیار یا ضرورت است یا انتخاب، گفت: دلایل عدم پیشرفت در مدیریت خطر شامل مواردی چون نقش ضعیف جوامع در مدیریت خطر،اقدامات بین بخشی ضعیف، رویکرد بالا به پایین در مدیریت خطر و بی‌توجهی به توسعه انسانی است و لزوم تغییر در رویکرد مدیریتی خطر بلایا بایستی توجه خاص به نقش جوامع در مدیریت خطر، ارتقای هماهنگی بین بخشی، رویکرد پایین به بالا در مدیریت خطر و توجه به مدیریت انسانی باشد.
وی ادامه داد: باید به مخاطرات و تهدیداتی که شهر را در برمی گیرد به عنوان یک پتانسیل نگاه کرد نه تهدید و در این صورت و با این نگاه جامعه ارتقا پیدا می‌کند.
تقی زاده اضافه کرد: تاب‌آوری بحران در تعریف مفهومی یعنی توانایی یک جامعه در هم زیستی ،تطابق ومدیریت خطر بلایا از طریق رویکرد مثبت گرا و مشارکتی جامع و یکپارچه است. همچنین تاب آوری بلایا در تعریف عملیاتی یعنی سطحی از مخاطره که جامعه در مواجه با آن بدون هیچ تغییری به فعالیت خود ادامه دهد. یعنی سطحی از فعالیت‌های اصلی جامعه که در زمان بحران همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد و مدت زمانی که جامعه نیاز دارد بعد از بحران به حالت نرمال برگردد.
وی تصریح کرد: اصول تاب آوری جامعه در برابر بلایا و حوادث شامل خود سازماندهی، همکاری، پاسخگو، فراگیری، انسجام اجتماعی، همبستگی اجتماعی، برگشت پذیری وتنوع است.
نقطه آغازی ومحوری تاب آوری افزایش دانش مدیران است
این کارشناس حوزه تاب‌آوری با بیان این که حدود 30 درصد از وضعیت تاب آوری مربوط به بحث‌های مدیریتی است،اظهارکرد: اگر می‌خواهیم چیزی را عوض کنیم باید از ذهن‌مدیران آغاز کرد.اگر شایستگی مدیران ما یعنی میزان تجربه ، دانش، آگاهی آنها نسبت به فعالیت‌های یکدیگر بالا رود، قدم بزرگی در این زمینه برداشته خواهد شد بنابراین نقطه آغازین ومحوری تاب آوری افزایش دانش مدیرانسپس مباحث دیگری چون مباحث اقتصادی و فیزیکی و... است.
دکتر تقی زاده در بخش دیگری از صحبت‌هایش به درس‌های که از زلزله کرمانشاه گرفته شد، اشاره کرد و گفت: درس اول کرامت انسان‌ها است که متاسفانه در این شرایط فراموش می‌شود و کسانی که می‌خواهند خدمتی ارائه دهند، گاهی به این موضوع توجه نمی‌کنند بنابراین نیاز به سیستم‌هایی داریم که توزیع عادلانه و با کرامت خدمات را انجام دهد. درس دوم نگرش مثبت رسانه‌ها است یعنی رسانه‌ها باید در این مواقع بحرانی پیام‌های مثبتی بدهند و اتهام زنی ومتهم یابی نکنند. یعنی نباید در این مواقع به دنبال علت حادثه رفت بلکه باید ابتدا مسئله را حل کرد.
وی ادامه داد: همبستگی اجتماعی و تداوم حیات نیز از مسائل مهمی است که باید به آن توجه کرد. ما بایستی بدانیم چگونه مردم را پس از این گونه حوادث به زندگی عمومی بازگردانیم وحتی اقدامات کوچک نقطه‌ای هم می‌تواند جامعه را هرچه سریعتر به زندگی عادی برگرداند. درس دیگری که می‌توان از زلزله کرمانشاه گرفت خودسازماندهی ودرون‌نگری، ارزیابی سریع ظرفیت‌ها وپاسخگوی سریع است. به عبارت دیگر باید این سوال پرسیده شود در زلزله کرمانشاه نقش شهرداران، فرمانداران مدیران محلی نظامی سلامت و نیروهای مسلح چیست؟ما در آن منطقه شبکه بهداشتی کرمانشاه و سرپل ذهاب را حذف کردیم وسیستم جدید جایگزین کردیم. سیستمی که از بیرون می‌آید قرار است کمک باشد و قرار نیست جایگزین سیستم قبلی شود. باید کمک کنیم سیستم‌های موجود با تمام مشکلاتی که دارند خودشان بلند شوند نه این که جایگزین برای آنها پیدا کنیم.
وی در پایان صحبت‌هایش اظهار کرد: در حوادث و بلایا بچه ها اهمیت زیادی دارند. آنها جز گروه‌های هستند که در این مواقع از آنان غافل می شویم بنابراین باید به آنها بیشتر توجه کرد. ونهایتا از تمامی این مباحث می‌توان نتیجه گرفت تاب آوری امروز یک اجبار یک ضرورت و نیاز است.
